Krakowski klasztor i kościół augustianów

Magia dawnego Krakowa polega m.in. na tym, że możemy dotknąć wielce wiekowych pamiątek. Na przykład mamy szansę zobaczyć efekt zmian z XIV wieku, który był czasem niezwykłej aktywności budowlanej w Krakowie. Prawie w tym samym czasie przebudowano katedrę wawelską, wzniesiono bazylikę Mariacką, dominikański kościół p.w. Św. Trójcy oraz augustiański kościół św. Katarzyny czy parafialny p.w. Bożego Ciała na Kazimierzu. Te wspaniałe świątynie o wysokich, pięknie sklepionych wnętrzach, z charakterystycznymi przyporami na zewnątrz, należą do kanonu miasta. Urok starego Krakowa i Kazimierza mamy dostępny na wyciągnięcie ręki. Jednych z tych przykładów jest Kościół konwentualny o.o. Augustianów wraz z zespołem klasztornym. Dlaczego? Otóż Kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty w Krakowie charakteryzuje przede wszystkim monumentalna, gotycka architektura o małopolskim rysie oraz kilka wyjątkowych historyjek, niektórych z pogranicza legend. Mamy bowiem w historii o tej świątyni zarówno rozpustę, zbrodnię, klątwę jak i królewską pokutę. A to wszystko dopełnia fakt, że jest to najbardziej gotycki zabytek sakralny Krakowa. A żeby tego wszystkiego było mało,  ów zespół klasztorny dotykały wszelkie możliwe kataklizmy, w tym trzęsienia ziemi. Dziś odwiedzają go prawdziwe tłumy z różą w dłoni, wierzących i niewierzących pragnących uprosić wstawiennictwa św. Rity. Róża jest symbolem nadziei w sytuacjach, które po ludzku wydają się bez wyjścia. To również w tym miejscu  krzyżują się ścieżki życia papieży: Jana Pawła II i Leona XIV.

prezbiterium

 

Najpierw zbrodnia i kara

Początek budowy krakowskiego kościoła augustianów pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty datuje się na pierwszą połowę XIV wieku. Inicjatorem przedsięwzięcia był Kazimierz Wielki, który sprowadził mnichów zgromadzenia św. Augustyna do Polski ok. 1342 roku. 

 

Według jednej z wersji wzniesienie przybytku było elementem pokuty zadanej królowi za utopienie w Wiśle biskupiego posłańca Marcina Baryczki [konflikt z wikariuszem katedry wawelskiej jakoby zasadzał się na ostrej krytyce swawolnego trybu życia władcy, przede wszystkim jego słabości do kobiet oraz sporach o daniny]. Inne podanie wzmiankuje, że ciało niesłusznie skazanego przez Kazimierza Wielkiego na śmierć Baryczki wypłynęło na brzeg w pobliżu kościoła św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty - cudowny blask przyciągnął procesję augustianów, którzy pochowali męczennika w jednej ze świątynnych kaplic.

 

Część historyków uważa, że król chciał aby założone przez niego sąsiednie miasto Kazimierz miało równie piękne świątynie, co stolica. Jakie by nie były fakty, jedno nie ulega najmniejszym wątpliwościom: budowla jest znacznie mniejsza od pierwotnych założeń. Z planowanych pięciu przęseł nawy powstały cztery, brakuje wież, fasada nie doczekała się wykończenia… Niewątpliwie spory wpływ na taki stan rzeczy miały klęski żywiołowe i inne nieszczęścia, które nawiedzały Kraków i augustiański kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty. Wojny, pożary, powodzie… a dwukrotnie nawet trzęsienie ziemi. Restauracja świątyni, która po trzecim zaborze została zamknięta i przeznaczona m.in. na magazyn, rozpoczęła się w połowie XIX wieku i – z drobnymi przerwami – trwa do dziś.

Architektura

Usytuowanie augustiańskiego zabytku powoduje, że najczęściej oglądaną jego część stanowi prezbiterium. Nie dziwi fakt, że jest ono uznawane za jeden z najwspanialszych przykładów gotyckiej architektury i rzeźby na terenie Polski: wysokie, smukłe, pięciobocznie zamknięte opięte jest przyporami zdobionymi kamiennymi pinaklami. Ściany między przyporami przeprute są ostrołukowymi oknami wypełnionymi kamiennymi maswerkami i witrażami. 

Dzwonnica, prezbiterium, kaplica św. Doroty, skrzydło klasztorne 

Główne, południowe wejście do kościoła ujęto w kruchcie wyjątkowo okazałym portalem osadzonym na podwójnym cokole, z nadwieszaną archiwoltą z podwójnym uskokiem, nad którym znalazła się druga archiwolta. Obie bogato oprofilowano, zwieńczono łukami w ośle grzbiety z żabkami i kwiatonami, oflankowano płaskorzeźbionymi sterczynami na wspornikach z dekoracją roślinną i geometryczną. Węgary portalu ozdobiono rozetkami i maswerkowymi arkadami z liliami.

Jedyne bezpośrednie wejście do kościoła, prowadzi z ulicy Skałecznej przez ową gotycką kruchtę. W tym kościele nie ma wejścia głównego od strony fasady. 

 

W niedalekim sąsiedztwie kościelnego prezbiterium, po południowo wschodniej stronie, stoi wzniesiona w XV wieku dzwonnica, zbudowana na planie kwadratu. Jej dolna kondygnacja jest gotycka – murowana z cegły, natomiast kondygnacja górna powstała już w XIX wieku, jest węższa, zbudowana z drewna.

 

Krakowski kościół Augustianów jest trzynawową gotycką bazyliką na prostokątnym planie, murowaną z cegły w układzie polskim z zastosowaniem kamienia łamanego oraz ciosu w niektórych partiach elewacji i detalach architektonicznych. Według pierwszych projektów kościół miał być dłuższy o jedno przęsło, o czym świadczą zachowane przed zachodnią elewacją kościoła fundamenty.

  

Bardzo surowa od strony zewnętrznej Kaplica św. Moniki

 

Na przedłużeniu nawy południowej około połowy XV wieku dobudowano kaplicę św. Moniki, nazwaną Kaplicą Węgierską. Pierwotnie była to kaplica grobowa i jako taka została ufundowana przez Ścibora ze Ściborzyc. Od około 1728 roku w kaplicy znajduje się Oratorium sióstr Augustianek,  które mają swój klasztor po drugiej stronie ul. Skałecznej, połączony z kaplicą krytym gankiem, wybudowanym w 1728 roku. Kaplica ta dostępna jest dla wiernych tylko raz w roku, 26 kwietnia – w święto Matki Boskiej Dobrej Rady. Kaplica jest niedużą, gotycką przybudówką, wzniesioną na planie kwadratu, murowana z cegły i kamienia łamanego, a wewnątrz potynkowana i przekryta czteropolowym sklepieniem krzyżowo żebrowym, które wspiera się na jednym, ośmiobocznym filarze.

 

Kryte przejście nadaje okolicy uroku.

O każdej porze

 

Fot. P.K.

 

Wnętrze świątyni

 

 Miłośnicy sztuki sakralnej powinni zwrócić szczególną uwagę na kaplicę św. Moniki, złocony ołtarz główny oraz kilka niezwykłych obrazów z krakowskiego zabytku. Chociażby namalowane przez Andrzeja Wenestę “Mistyczne zaślubiny św. Katarzyny”, “Wizja św. Moniki”,

 

alegoryczny Koło Śmierci z około 1588 roku

 renesansowe “Koło śmierci” z dość ciekawie zarysowanym motywem „Memento mori” czy barokowy cykl pędzla Zachariasza Dzwonowskiego. 

 

 Wnętrze to przykryte jest późnogotyckim sklepieniem gwiaździstym, które zostało odsłonięte i otoczone majestatem po katastroficznym trzęsieniu ziemi w 1443 roku, dzięki fundacji Jana z Bobrka Ligęzy. Na zwornikach sklepienia widoczny jest herb Ligęzów, Półkozic. 

 

Barakowy ołtarz główny,  to prawdopodobnie już czwarty ołtarz stojący w tej świątyni.

Na łuku tęczy znajduje się XVII-wieczny krucyfiks, który jest otoczony aniołami trzymającymi różne narzędzia męki pańskiej. Rzeźby te zostały stworzone w czasie II wojny światowej przez artystę Karola Muszkieta.

 

Krucyfiks- barwny wieniec z aniołkami, podtrzymującymi Arma Christi

 

Trzeba jeszcze wspomnieć o imponującym, renesansowym nagrobku Wawrzyńca Spytka Jordana wyrzeźbionym przez Santiego Gucciego w1603 roku 

 

 /przypominającym zasługi panów z Melsztyna/, 

 

o posągu i relikwiach świętej Rity - patronki spraw beznadziejnych.

Na ścianie północnej prezbiterium nad stallami., w jego pierwszym i drugim przęśle jest zawieszony kamienny, neogotycki chórek organowy - empora mniejsza. Obecne organy zostały zbudowane przez Ignacego Wojciechowskiego w latach 60. XIX wieku (choć być może są nieco starsze). Miały służyć w modlitwie właścicielom świątyni – augustianom. 

 

Z tej empory jest widok wart zapamiętania, do tego możemy zobaczyć organy główne. 

 

Wewnątrz zastosowano charakterystyczny dla Krakowa system filarowo – przyporowy.

Instrument główny pochodzi z lat 1893–1896 (lekko rozbudowany w latach 40. XX wieku). To organy 28-głosowe, największe, jakie zbudował lwowski organmistrz Jan Śliwiński, który uznał je za swoje najlepsze dzieło (choć nie były one konstruowane z myślą o tym kościele, lecz kupione gotowe).

 

 Do ciekawostek należy fakt, że w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty oraz przylegającym do niego kompleksie klasztornym znajduje się aż pięć instrumentów organowych (wszystkie piszczałkowe, mechaniczne). Są to m.in organy na dużej i małej emporze; następny w kaplicy Matki Bożej Pocieszenia znajduje się 5-głosowy pozytyw z jednym manuałem bez pedału, owoc pracy Ignacego Wojciechowskiego; czwarty w kaplicy św. Moniki jest to 5-głosowy instrument z 1880 roku, podobnie jak organy główne również zbudowany przez Jana Śliwińskiego oraz piąte organy mieszczą się w oratorium klasztornym, a właściwie ich mała, przenośna odmiana – pozytyw szkatulny pochodzący z 1. połowy XVIII wieku.

kaplica klasztorna

 Klasztor

Po północnej stronie kościoła zlokalizowano gotyckie zabudowania klasztoru augustianów z wirydarzem otoczony krużgankami i budynkami klauzury.

Całe założenie klasztorne tworzą cztery skrzydła otaczające prostokątny wirydarz oraz trzy skrzydła wokół trapezowego dziedzińca gospodarczego (wschodnie skrzydło dziedzińca gospodarczego to przedłużenie skrzydła wirydarza, a jego południowe skrzydło stanowi skrzydło północne wirydarza). 

 

Wokół wirydarza, w przyziemiu skrzydeł południowego, zachodniego i północnego zbudowane są krużganki /o długości 102m², powierzchni 620 m²/, które są połączone z prezbiterium kościoła dwuprzęsłowym przejściem. Sklepienie krużganków jest krzyżowo-żebrowe. 

 

Pomieszczenia ulokowane wzdłuż południowego odcinka wschodniego ramienia krużganków to najstarsza część klasztornego zespołu Augustianów. Są to: przyległa do prezbiterium stara zakrystia 

 

 

oraz sąsiadująca z nią od północnej strony zakrystia (pierwotnie był to kapitularz), 

 

następnie: kaplica św. Doroty, przylegająca do północnej ściany zakrystii. W krużgankach klasztoru augustianów zachowały się liczne gotyckie i renesansowe freski m.in.: Misericordia Domini (1470), 

 

Św. Augustyn nadaje regułę augustianom (1425), 

 

Ukrzyżowanie z połowy XVI wieku i Matka Boska Pocieszenia (w kaplicy).

Z kolei fresk Matki Bożej Pocieszenia jest jednym z najstarszych (XVI w.), otoczonych szczególnym kultem malowideł maryjnych w Polsce. 

Kaplica Matki Boskiej Pocieszenia to pierwotnie kaplica Bractwa Polaków, nosząca wezwanie Najświętszej Marii Panny. Wydzielono ją w 1. połowie XV wieku z trzech przęseł południowego skrzydła krużganków murowanymi ściankami parawanowymi i powiększono na początku XVII wieku. 

Jednym z najbardziej znanych bractw w Krakowie, które odegrały doniosłą rolę w życiu religijnym miasta, było do dziś istniejące przy kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej Bractwo Paskowe św. Augustyna i św. Moniki pod wezwaniem Matki Bożej Pocieszenia (Confraternitas Corridiatorum seu Cinctuatorum sub titulo Beatissime Virginis Mariae Consolationis). W kościele św. Katarzyny w Krakowie Bractwo Paskowe Matki Bożej Pocieszenia ustanowił w 1604 r. Jakub Mojski, prowincjał prowincji polskiej.

Z kościołem św. Katarzyny łączy się historia krakowskiego zakonnika Izajasza Bonera, jednego z braci augustianów. Podobno ów pochowany w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Małgorzaty zakonnik nawet długo po śmierci potrafi wejrzeć w kobiece dusze i rozpoznać, która prowadzi się dalece niezgodnie z zasadami wiary katolickiej. Rzekomo płyta grobowa niedoszłego błogosławionego trzęsie się - zapewne ze świętego oburzenia - za każdym razem, kiedy stanie na nim niewiasta lekkich obyczajów.

 

Kaplica bł. Izajasza Bonera została urządzona około połowy XVIII wieku, w czasie gdy bardzo wzrósł w Krakowie kult tego błogosławionego. Powstała z wydzielenia fragmentu przestrzeni z kaplicy Bractwa Paska Rzemiennego, obecnie jest otwartą arkadą w stronę południowego ramienia krużganków. W kaplicy stoi późnobarokowy ołtarz datowany na 1766, który wykonano wzorując się na ołtarzu – mauzoleum św. Jana Kantego, znajdującym się w krakowskim kościele św. Anny. Ołtarz bł. Izajasza Bonera ma formę dźwiganej przez augustiańskich zakonników konfesji.

 

W północno-zachodnim narożu krużganków (na wprost od wejścia z ulicy Augustiańskiej) znajduje się późnorenesansowy pomnik nagrobny Jana Mrowińskiego (zm. 1580), rajcy miasta Kazimierza i autora znakomitego dziełka pt. „Stadło małżeńskie”, które w epoce staropolskiej pełniło niebagatelną rolę podręcznika dotyczącego pożycia małżeńskiego, rodzaj pierwszego w polskim piśmiennictwie podręcznika „o czasie obłapiania”. Zdaniem jego autora seks małżeński jest „rzeczą rozkoszną”. Dziełem swym Jan Mrowiński na zawsze wszedł do dziejów polskiej obyczajowości. / Michał Rożek, Przewodnik po zabytkach Krakowa/

 Za kaplicą bł. Izajasza Bonera ukryty jest kościelny składzik, a w nim znajduje się okrągła klatka schodowa prowadząca na strychy nad prezbiterium i nad nawą główną. W klatce schodowej zachowane są dwa kamienne gotyckie portale z XV wieku.

 Jak łatwo się domyśleć w tak starym klasztorze jest wiele tajemnych przejść, więc z owych strychów możemy się na chwilę przenieść na korytarze klasztorne i harmonijnie rozmieszczone drzwi do celi.

 

 

 

Ogrodowe zakamarki

 

pozostałości muru obronnego miasta Kazimierza

Główna fasada i kaplica św. Moniki widziana z ogrodu

.........................

ps.

Najbardziej znane miejsce, w którym co miesiąc na modlitwie do św. Rity spotykają się wierni, to kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej na krakowskim Kazimierzu. 

 

Czasami zdarza mi się zapytać pod koniec Mszy: „Gdy masz różę, czy wiesz, co z nią zrobić?”. To pytanie dotyka głębi naszych serc, ponieważ zmusza do zastanowienia się, w jakim celu właściwie ją przyniosłem? Nie chodzi przecież tylko o zewnętrzny akt wpisania się w tradycję, ale o to, by pomyśleć o drugim człowieku. Róża św. Rity jest znakiem miłości odwzajemnionej, choć nie pozbawionej cierpienia, na co wskazują kolce. I w naszym życiu róża ma symbolizować to samo. Nie miłość idealistyczną, czyli błędną, bez cierpienia, jak w tanich filmach, ale miłość prawdziwą, tę, która „wszystko przetrzyma”, jak czytamy u św. Pawła. 

 

ps. 2 

 To dobre miejsce - można rzecz - przyszłych papieży.  

To właśnie w tym domu mieszkał również podczas swoich pobytów w Polsce o. Robert Prevost OSA, obecny papież Leon XIV.

źródła cytatów:

Encyklopedia Krakowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Kraków 2000 

https://encyklopediakrakowa.pl/

 

 

Spacer po ul. Szerokiej, Kazimierz - zapraszam tutaj