Pałac Topkapı & Sułtański Harem

Konstantynopol – stolica Cesarstwa Bizantyjskiego została zdobyta przez sułtana Mehmeta II w dniu 29 maja 1453 roku. Jednak po oblężeniu i szturmie wymagała odbudowy i nie nadawała się na gotową do zaprezentowania stolicę nowego Imperium. Stąd dwór sułtański jeszcze przez dłuższy czas przebywał w dotychczasowej stolicy Adrianopolu – Edirne na Nizinie Trackiej po europejskiej stronie. Trwały wielkie porządki. Jednak ambitny sułtan nie po to marzył od dziecka o zdobyciu Konstantynopola, aby czekać. Naprędce zbudowano tzw. Eski Saray - Stary Pałac. Było to rozwiązanie tymczasowe. Po ukończeniu budowy Starego Pałacu nakazano budowę pałaców w Üsküdar, Aynalıkavak, İstavroz, Beşiktaş, Topkapi i nadbrzeżnego Beylerbeyi, które mogły pomieścić wszystkich członków rodziny sułtana. Dodatkowo powstały kompleksy wypoczynkowe i pałacyki łowieckie, ulokowane na wybrzeżach Złotego Rogu i Bosforu oraz na wzgórzach Stambułu. Najważniejszy z nich Nowy Seraj, znany nam jako Topkapi – ulokowany został na najlepiej położonym cyplu na świecie – Saray Burnu. Po wybudowaniu pałacu Topkapı, Eski Saray był domem dla żon i konkubin sułtanów. Osmańscy władcy odwiedzali je w święta i spędzali z nimi czas w specjalnie przeznaczonych na to komnatach. Przeniesienie haremu do Topkapi nastąpiło po pożarze, ale nie ma jasności po którym. Pojawiają się sprzeczne informacje: cześć podaje, że w czasach Roksolany i Sulejmana, inne dopatrują się połączenia pałaców dopiero w 1667 roku. Może poznając historię pałacu krok po kroku, uda się odpowiedzieć na to pytanie. Pewne jest to, że po pierwszym pałacu Mehmeta Zdobywcy nie został ślad. Inaczej jest z Topkapi – po tylu wiekach prezentuje się wspaniale.

Słynny na całym świecie pałac Topkapı góruje nad Stambułem od ponad pięciuset lat. Przez ponad czterysta lat był centrum administracyjnym Imperium Osmańskiego oraz rezydencją panujących rodzin sułtańskich. To zespół zabudowań pałacowych otoczonych murem i podzielony na  dziedzińce.

 

Fot. ulotka Topkapi Sarayi Müzesı - widok na Harem oraz II i III Dziedziniec 

W skrócie pierwotny układ urbanistyczny zespołu zabudowań pałacowych sułtana Mehmeda II oparty był o cztery dziedzińce, oddzielone murami i bramami. Każdy kolejny dziedziniec był dostępny dla coraz węższego kręgu osób. 

 

Niewiele osób zdaje sobie sprawę, że taki układ miał nawiązywać do koczowniczego życia plemion tureckich. Taka murowana kopia obozu namiotów, w jakim pierwotnie żyli nomadzi. Stąd brak jednego, dominującego gmachu z licznymi komnatami.

 

I Najwyższa Brama Sułtańska (Bab-i Humayun), 

to brama Imperialna, od której zaczyna się terytorium Topkapi, a dokładniej Pierwszy Dziedziniec.

 

Występuje on także pod nazwą Dziedziniec Janczarów (Alay Meydani) czy dziedziniec zewnętrzny - zajmuje największy obszar. Tutaj odbywały się zbiórki i parady Janczarów. Czasami wszczynali też bunty przeciwko sułtanowi. Sygnałem do buntu było przewrócenie kotła z pilawem.

Dziedziniec ma nieregularny kształt, między Bramą Imperialną a Bramą Pozdrowień ciągnie się 300 metrowa platanowa aleja. Platany ze względu na swoją majestatyczność, długowieczność, możliwości różnorodnego cięcia były wysoko cenione. Ponoć jeden z platanów ma kilkaset lat. Plac był dostępny dla wszystkich.

Po lewej stronie dziedzińca znajdowały się magazyny zaopatrujące pałac, pomieszczenia dla kupców, stajnie i łaźnie. Budynki te nie zachowały się do dzisiaj.

 

Po prawej stronie dziedzińca znajduje się kościół Hagia Eirene (Aya Irini Kilisesi, czyli Bożego Pokoju), który został włączony do kompleksu pałacowego jako arsenał.

Bizantyjski kościół św. Ireny jest najstarszym kościołem Stambułu. Wzniesiony w VI w z dużą, centralną kopułą. Nigdy nie został zamieniony na meczet. Dwukrotnie odbudowywany po pożarze oraz trzęsieniu ziemi w VIII wieku, od tamtej pory bez istotnych zmian. Był pierwszą katedrą Konstantynopola do czasu wybudowania bazyliki Hagia Sophia. We wnętrz zachowały się 3 elementy, które nie przetrwały w innych bizantyjskich kościołach w mieście: synthronon – pięć rzędów kamiennych siedlisk w apsydzie, krzyż na złotym tle w absydzie z okresu ikonoklazmu oraz atrium na tyłach kościoła, gdzie kiedyś w sarkofagach spoczywali cesarze.

Fot. ulotka Topkapi Sarayi Müzesı

Po upadku Konstantynopola przez długi czas służył jako skład łupów i broni (Harbiye Warehouse). W 1846 r. wystawiono pierwszą kolekcję artefaktów tureckiego muzealnictwa, a w 1869 r. kościół stał się pierwszym oficjalnym muzeum w kraju pod nazwą Müze-i Hümayun (Muzeum Cesarskie). Współcześnie służy jako sala koncertowa, ale przez wiele lat, poza imprezami muzycznymi był niedostępny. Kto będzie miał czas niech odszuka bizantyjskich ostańców.

Przednim dawna mennica sułtańska z XVIII wieku, ale głównie zachowały się fragmenty z czasów Mahmuda III (1808-1839), kiedy to powiększono budynek. Mennica przestała działać w 1967 roku, czyli już za czasów muzeum. Obecnie mieszczą się tam wystawy związane z historią Stambułu.

Fontanna Kata. Osmańska fontanna - to najczęściej zdobna studnia z kranem.

Fontanna kata to miejsce, w którym kat po ścięciu głowy mył ręce i miecz. Bryyy

Wejście nie wymaga biletu jedynie kontrola toreb i plecaków, tu też znajdują się kasy muzeum. Można tu też przyjść i wypić kawę lub szerbet.

 

II Bramę Pozdrowień (Babüsselam), zwaną także Bramą Środkową (Orta Kap).

Brama Pozdrowień z dwiema strzelistymi wieżami, to właściwe wejście w świat sułtanów. Te dwie charakterystyczne, ośmiokątne wieże dobudował w 1524 roku Sulejman I Wspaniały, który przy budowie zatrudnił architektów z podbitych Węgier.

 

 

Jedną z ciekawostek jest fakt, że konno mogły przez tę bramę przejeżdżać zaledwie dwie osoby - sułtan oraz jego matka.

 

detale sklepienia II Bramy

Brama Pozdrowień wprowadza na Drugi Dziedziniec, zwany Dziedzińcem Dywanu, który przeznaczony był jedynie dla ważnych gości i członków rady państwa. Na prawo mamy plac zamknięty budynkami z charakterystyczny kominami – to pałacowe kuchnie (Saray Mutfakları) mocno wyspecjalizowane. 

20 potężnych kominów, na całą długość II dziedzińca.

 

W budynkach kuchni /było ich trzy/ pracowało ponad tysiąc kucharzy i ich pomocników – w końcu w niektórych okresach sułtanatu trzeba było wykarmić prawie 15 000 osób.

fot. pixabay

 

W pierwszym budynku obecnie wystawiana jest kolekcja porcelany z Chin i Japonii. To kolekcja na miarę światową, zaś wśród europejskiej ceramiki znajduje się polonicum - zastawa ofiarowana przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Serwis ten został wyprodukowany w Królewskiej Manufakturze Fajansu w Belwederze w 1776 roku i przekazany w darze sułtanowi Abdulowi Hamidowi I, za pośrednictwem posła tureckiego Numan-beya, przebywającego z wizytą w Warszawie. Serwis posiadał stosowną złotą inskrypcje tłumaczoną na język turecki:

  Te prezenta i dary posyła Padyszachowi rodu Osmana Król Lechów ażeby najzupełniejszą miłość i szczerą życzliwość okazać. W stolicy Warszawie.

 

Bliźniaczy zestaw prezentowany w Zamku Królewskim w Warszawie w 2020r. W Polsce zachowało się 19 szt.

Reprezentacyjna zastawa stołowa ozdobiona została wyszukaną dekoracją malarską w typie Imari, na której znajdują się stylizowane chryzantemy, motyle, ptaki  oraz w centralnym miejscu - waza z kwiatami. Owalne półmiski dekorowane są reliefowymi jaszczurowatymi formami, uchwyty wazy zaś mają postać trytonów. Według naszych kronik, do stambulskiego pałacu, trafiło 160 naczyń.  Do naszych czasów zostało ok 52 sztuk porcelany od króla Lechistanu. 

kompozycja na podstawie fot. pixabay

W kolejnym budynku znajdowała się cukiernia (helvahane), ponieważ Osmanowie byli miłośnikami słodyczy. Osobne pomieszczenie zajmowała kuchnia, w której przygotowywano dania dla rodziny sułtana. Do czasów współczesnych zachował się oryginalny wystrój i wygląd spiżarni. Obejrzeć tu można olbrzymie kotły i inne naczynia. Wiedzieliście, że w Topkapi specjaliści od słodyczy mieli własny meczet - Meczet Cukierników (Şekercıler Mescıdı)? Drewniany meczet składający się z dwóch pięter i ganku został przeznaczony dla kucharzy jako miejsce kultu.

Na lewo, w przeciwległym końcu znajduje się Rada Państwa - Dywan i Wieża Sprawiedliwości. Przy wieży znajduje się też jedna z bram prowadzących do Haremu.

Budynek Dywanu (Dîvân-Hümâyn, Divan-i Humajun) został zbudowany za Sulejmana Wspaniałego i składał się z kilku połączonych ze sobą pomieszczeń: Izby Rady (Kubbealtı, czyli Pod Kopułą), Biura do sporządzania pism sądowych i Archiwum Defterhāne.

 

Pałacu nie oszczędzały trzęsienia ziemi, stąd po kolejnych zniszczeniach Budynek Dywanu został odrestaurowany za panowania sułtanów Selima III i Mahmuda II. Z czasem zaczął tracić na znaczeniu, ponieważ Radę przeniesiono poza pałac. Ostatnie posiedzenie Rady odbyło się 30 sierpnia 1876 roku. 

 

 

dekoracje ścienne

Sala Rady ma wiele wejść, zarówno z wnętrza pałacu, jak i z dziedzińca. Zewnętrzny portyk składa się z filarów z marmuru i porfiru, z zielono-białym sufitem ze złoconego drewna. Podłoga wyłożona jest marmurem. Wejścia do sali z zewnątrz utrzymane są w stylu rokoko, ze złotymi kratkami wpuszczającymi światło. Te bramy Dywanu urzekają misternym wykonaniem. Warto też zwrócić uwagę na piękne malowidła ścienne, zwłaszcza zdobienia sufitów. Podczas gdy filary są w starym stylu osmańskim, malowidła ścienne i dekoracje pochodzą z późniejszego okresu rokoko.  

widoczna złota ktata w Izbie Rady

 

W przepięknie udekorowanym Pokoju Rady zainstalowano złoconą kratę nad miejscem, w którym siedział Wielki Wezyr. Z ukrytego korytarza Padyszach mógł bacznie obserwować, co dzieje się w trakcie obrad, w których oficjalnie nie uczestniczył. Nikt nie wiedział, kiedy słuchał rozmowy. Dlatego należało zawsze sumienie wykonywać obowiązki i pilnować języka. Trzy długie kanapy po bokach były miejscami zarezerwowanymi dla urzędników. Mała, złota kula zwisała z sufitu i symbolizowała ziemię oddaną Osmanom w opiekę.

 

 

 Wieża Sprawiedliwości (Adalet Kulesi) znajduje się między Salą Rady a Haremem. Jest to najwyższa budowla pałacowa o wysokości 41 metrów, która dominuje nad całością. Z balkonu można podziwiać cały seraj. Jej pochodzenie sięga prawdopodobnie Mehmeta II. Została odnowiona i powiększona w latach 1527 - 1529. Następnie Sułtan Mahmud II przerobił ją w 1825 roku, zachowując istniejącą konstrukcję. Duże okna z kolumnami i renesansowy fronton przywołują architekturę palladiańską.

Wieża symbolizowała wieczną czujność sułtana. Widoczna z daleka, przypominała wszystkim o obecności władcy. Zakratowane okna gwarantowały zasadę imperialnej izolacji. Wieża dawała dostęp do złotego okna sali obrad, co dodatkowo potęgowało odczucie, że wielki i sprawiedliwy władca czuwa nad wszystkim.

Wieża widziana z III Dziedzińca, na styku budynków wyjście z Haremu

Z tymi pomieszczeniami sąsiadują pomieszczenia Wewnętrznego Skarbca. Obecnie można tu podziwiać wystawę broni z całego świata. Na wprost wejścia można obejrzeć buńczuki z pękami końskiego włosia. Niesione podczas parady czy wyprawy wojennej, wbijane przed namiotem - były oznaką rangi ich właściciela. Buńczuki wezyrów posiadały trzy pęki włosia, wielkiego wezyra – pięć, dla padyszacha zarezerwowane było aż dziewięć. Kolekcja szat sułtańskich mieści się w Sali giermków, którzy odpowiadali za garderobę władcy. Liczy ona 1100 sztuk ubiorów. Są to przeróżne części garderoby: pelisy, szerokie spodnie, kaftany, zawoje na głowę. Z tego wszystkiego zwiedzający mogą obejrzeć ubiory sułtanów: wyszywane złotem i srebrem, lśniła kamieniami szlachetnymi, nie brakło pereł i koronek. Przepasane mieczami i kindżałami równie wspaniale zdobionymi. 

Fot. ulotka Topkapi Sarayi Müzesı - miecz Mehmeta Zdobywcy

Po latach trudno uwierzyć, że nosili je mężni władcy, którzy osobiście dowodzili zwycięskimi armiami. 

 

III Brama Szczęśliwości /Bab Saadet - zwana Bramą Białych Eunuchów/

 umożliwia dalsze zwiedzanie kolejnego, trzeciego dziedzińca.

 

 

Te wspaniałe wrota, były przeznaczone przede wszystkim dla padyszacha. Nawet wielkiemu wezyrowi wolno było przekraczać granicę tej bramy tylko w ściśle określonych terminach i warunkach. Dzisiejszy rokokowy wygląd jest efektem modernizacji z XIX wieku. Sufit jest częściowo ozdobiony złotem płatkowym, ze złotą kulą w środku. Boki zdobią barokowe elementy dekoracyjne i miniaturowe pejzaże.

Pod jej zadaszeniem odbywały się oficjalne uroczystości w czasie świąt religijnych z obecnością dostojników i sułtana, w tym pogrzeby władcy. 

 

 

fragment obraz Kostantina Kapıdağlı., 1789 r.- uroczystości III Brama

 

Wystawiano tam tron władcy, a w odpowiednio przygotowanym miejscu umieszczano proporzec Mahometa. Podobno w czasie odwiedzin ważnych ambasadorów, umieszczano tam proporce danego kraju.

 

Trzeci dziedziniec Enderun wita gości Salą Audiencyjną - Tronową (Arz Odası), która jest tak zbudowana, aby zasłaniać prywatny dziedziniec przed osobami oczekującymi w bramie na spotkanie z władcą. Zobaczymy tam jeden ze złotych XVIII wiecznych tronów. Tron używany przez sułtanów podczas uroczystości biesiadnych. Blat zdobiony 954 dużymi wypustkami.

 

Zasiadający na tronie sułtan przyjmował tu ważnych zagranicznych ambasadorów. Nikt nie mógł przejść przez te drzwi bez specjalnego zezwolenia. Szczęśliwcy, którzy je posiadali, prowadzeni byli przez białych eunuchów. Aby nikt nie mógł podsłuchać rozmów, przy wejściu zainstalowano bulgoczącą fontannę - zbudowana przez Solimana, a pilnowali porządku słudzy głuchoniemi.

 

Na Trzecim Dziedzińcu Topkapi tzw. wewnętrznym - znajdowały się gabinety sułtana, w których zajmował się sprawami z dala od haremu. Tu wszystko ukierunkowane było na doskonale funkcjonujący organizm Topkapi. Układ trzeciego dziedzińca został określony przez Mehmeda II i nie ulegał wielu przebudową. Jego wielkość jest ogólnie porównywalna z wielkością drugiego dziedzińca. Domy otaczające dziedziniec zamieszkiwały paziowie, którzy od dzieciństwa byli specjalnie wychowywani, by służyć sułtanowi. Mieściły się tam też szkoły przyszłych urzędników wywodzących się najczęściej z dewszirme.

 

W środkowej części udało się dobudować Biblioteka Sułtana Ahmeda III, która pochodzi z 1719 roku. Konstrukcja została wzniesiona z białego marmuru na planie krzyża greckiego i zakończona kopułą.

 

 

Można w niej obejrzeć jedną z najsłynniejszych map: 500-letnią Mapę Piri Reisa, która należy do najważniejszych i najciekawszych dzieł w dziejach kartografii. Obejmującej zachodnie wybrzeża Europy i Afryki, Ocean Atlantycki oraz części Ameryki Środkowej. Najważniejszym aspektem mapy pod względem odkryć geograficznych jest Ameryka Środkowa.

 

Budynek jest bogato zdobiony witrażami, kolorowymi kafelkami z Izniku i okiennicami. Znajdziemy też wersety z Kaside-i Burrde chwalące proroka.

  Jej architektura wyraźnie różni się od budynku z tronem.

 

Pod środkowym łukiem portyku znajduje się fontanna z niszami do picia po obu stronach.

 

Po prawej stronie trzeciego dziedzińca znajduje się Skarbiec i Sanktuarium Płaszcza Proroka - zaś w białych arkadach kolekcja miniatur i manuskryptów oraz umieszczona jest kolejna brama.  

 

Sanktuarium Płaszcza Proroka to miejsce święte dla muzułmanina, w którym można podziwiać święte relikwie islamu. Na tyle święte, że odbywają się do niego pielgrzymki. Pomieszczenia zdobione są kafelkami z Izniku, a podczas zwiedzania towarzyszy nam głos muezzina odczytującego wersety z Koranu. Trzon kolekcji powstał w XVI wieku po podboju Bliskiego Wschodu przez sułtana Selima I.

 

Płaszcz Szczęśliwości (Hirka-i-Saadet) proroka Mahometa (arab. burda), który jako pierwszy odziedziczył po kalifach umajjadzkich i abbasydzkich sułtan Selim I; każdego 15 dnia miesiąca ramadanu sułtan osmański przywdziewał płaszcz proroka w czasie ceremonii państwowej. W Topkapi przechowuje się 2 z 9 mieczy Mahometa oraz jego łuk i Świętą Chorągiew (Sancak-i Serif). Jest tu również list Mahometa spisany na pergaminie, adresowany do Mukaukasa, przywódcy Koptów, wzywający go do przyjęcia islamu, który przypadkiem odkryli w Egipcie Francuzi w 1850 roku, a rząd Francji przekazał go muzeum Topkapi. Poza tym przechowuje się tu miecze pierwszych kalifów, Abu Bakra, Umara Ibn al-Chattaba, Usmana, Alego, słynnego wodza arabskiego, Chalida Ibn al-Walida i inne. Należy wspomnieć domniemaną pieczęć Mahometa odkrytą w połowie XIX wieku w Bagdadzie; kawałek zęba proroka, ukruszonego w czasie bitwy z mekkańczykami pod Uhud w 625 roku, przechowywany w kasetce ze złota inkrustowanej kamieniami szlachetnymi, wykonanej na zamówienie sułtana Mehmeta IV; 60 włosów z brody, przechowywane w 24 kasetkach inkrustowanych złotem i macicą perłową; jeden z 6 odcisków stopy, zgodnie z tradycją odciśnięty w kamieniu podczas wstępowania Proroka do nieba, przechowywany w złotej kasetce.

Zachowały się też pamiątki po starszych religiach monoteistycznych, w tutejszej kulturze nazywanych Ludami Księgi. Pamiątki po Abrahamie, Józefie i Dawidzie – jest też relikwiarz zawierający kości z ręki św. Jan Chrzciciela. 

 

W skarbcu i w udostępnionych pomieszczeniach obejrzymy kolekcje strojów sułtańskich, kolekcje zegarów oraz dział miniatur i portretów świadczących o wielkiej zręczności kaligrafów osmańskich.

 

fot. pixabay

 

IV Brama,

 jest niepozorna i prawie niezauważalnie wchodzi się na:

 

Czwarty pałacowy dziedziniec jest to szereg, wielopoziomowych ogrodów z pojedynczymi pawilonami. Czasem nazywanym Ogrodami Tulipanowymi lub Imperialną Sofą (Sofa-ı Hümâyûn). Było to miejsce intymne, gdzie sułtan wypoczywał od spraw wagi państwowej.

 

Bağdat Kosku

Ogrody, fontanny, pawilony, zieleń, lekkość - wszystko ma zachęcać do odpoczynku. Rodzaj naszych Łazienek Królewskich, choć w bardziej orientalnym stylu.

„Bujna kwiecistość klasycznej sztuki osmańskiej stanowiła afirmację bytu i wyrażała nadzieję rajskich rozkoszy”

 

Z każdej z trzech stron otwierały się malownicze widoki na Morze Marmara, Bosfor i Złoty Róg.

 

widok z tarasu z fontanną i Baldahimem Ifariye

Czwarty dziedziniec zdobiły dwie marmurowe fontanny. Ale prawdziwą ozdobą są pawilony, w których władca imperium mógł odpoczywać ze swoją świtą. Wśród najważniejszych pawilonów wymienić należy:

Pawilon Erywański (Revan Kosku) wybudowany w latach 1635-1636 r. Z zewnątrz zdobiony jest marmurem, a od środka fajansowymi płytkami. Kopuła rezydencji, zaprojektowana według schematu ośmiokątnego, posiada wyjątkową dekorację ze złotymi ozdobami.

 

oraz zbudowany w latach 1638-1639  Pawilon Belgradzki (Bağdat Kosku),

 

 

Fasady ozdobiono kolorową, ceramiczną dekoracją, tak samo jak wnętrze budynku.

jest uznawany za arcydzieło stylu osmańskiego pawilonu

Można obejrzeć piękne wnętrza

 

 

Pawilon Obrzezań (Sünnet Odası)

 

W 1640 r. Sułtan Ibrahim I zbudował „Salę obrzezania” (Sünnet Odası), jako letni kiosk ( Yazlik Oda) służący do obrzezania młodych książąt. Jego ściany wewnętrzne i zewnętrzne są ozdobione elementami pochodzącymi z recyklingu, takimi jak niebieskie płytki fajansowe z kwiatowymi wzorami. Najważniejsze z nich to niebiesko-białe kafle na elewacji, datowane na ok. 1529 r., które inspirowane są oczywiście ceramiką chińską. 

 

Panele te zdobiły niegdyś budynki fundowane przez sułtana Sulejmana Wspaniałego takie jak sala rady i wewnętrzny skarb (oba na drugim dziedzińcu) oraz sala tronowa (na trzecim dziedzińcu). Zostały tu przeniesione i ponownie wykorzystane. 

 

 Sama sala jest symetryczna i stosunkowo przestronna jak na pawilon. Niektóre górne okna zdobią witraże. Na prawo od wejścia znajduje się pozłacany kominek.  

 

 Baldahim Ifariye Kameriyesi ze złotym dachem w formie kamiennego balkonu balustrady pomiędzy Rezydencją Bagdadu a Izbą Obrzezania. Jego prążkowane sklepienie kolebkowe i pozłacany dach są pierwszymi nawiązaniami - w architekturze osmańskiej - do Chin i Indii. W tym miejscu, po zachodzie słońca, często spożywano posiłki w ramadanie.

 Według mnie najprzyjemniejszy i najbardziej orientalny jest właśnie ten taras otoczony pawilonami Erewańskim, Bagdadzkim, Obrzeżań i Ifariye. Do tego widok na Zatoka Złotego Rogu i Galatę - z tego właśnie miejsca - nie ma sobie równych.

poniżej tarasów mieszczą się ogrody

Pawilon Tarasowy (Pawilon Kara Mustafa Pasha) zbudowany został w drugiej połowie XVII wieku. 

 

Odrestaurowany został w 1704 roku przez sułtana Ahmeda III i przebudowany w 1752 roku przez Mahmud I w stylu rokokowym. Pawilon ten był pierwszym przykładem tego stylu i miał duży wpływ na XVIII-wieczną architekturę mieszkalną, szczególnie na nadmorskie rezydencje budowane wzdłuż Bosforu.

 

 

Jest to jedyny drewniany budynek w najbardziej wewnętrznej części pałacu. Składa się z dwóch części, których tył wsparty jest na kolumnach i schodzi do dolnego tarasu. Pod kolumnami czuwają posągi dzikich kotów. Są to chyba jedne z nielicznych, jeśli nie jedyne wyobrażenia zwierząt - wyrażone rzeźbą - w  osmańskim pałacu.

Był wykorzystywany jako letnia jadalnia, pawilon gościnny. Bardzo przyjemne miejsce.

detale Mecidiye Köşkü

 

Pawilon Mecidive (Mecidiye Köşkü) -   to bardzo atrakcyjnie położona rezydencja sułtana Abdula-Majida, wybudowana w ok. 1850r. Nazywany jest często Nowym Kioskiem.

 Jej taras jest popularnym tarasem widokowym na Bosfor, azjatycką stronę Stambułu i Morze Marmara. Widać też pozostałości murów obronnych, a nawet tory po którym jeździł słynny Orient-Expres. Rezydencja została zbudowana przez Sarkisa Balyan i jest ostatnią rezydencją wybudowaną w Pałacu Topkapi.

 

 Obok neoklasyczny Meczet Sofa po remoncie z połowy XIX wieku. Mogą odbywać się w nim nabożeństwa.

 

Harem (Harem-i Hümayûn)

to osobne miasteczko w obrębie Kompleksu Pałacowego Topkapi, oddzielone murem i gęsto zabudowane. Posiadało dwie bramy, własne meczety, kuchnie, łaźnie, osobnych urzędników i skomplikowaną hierarchie. Większość jego elementów została zaprojektowana przez Mimara Sinana w XVI w. 

Fot. ulotka Topkapi Sarayi Müzesı- Harem i Wieża Sprawiedliwości.

 

Pomieszczenia haremowe rozbudowywano w zależności od potrzeb kolejnych sułtanów i ich faworyt. Stąd też seraj jest mieszanką stylów, zgodnie z upodobaniami poszczególnych rządzących. Gdy ogląda się plany pałacu lub zdjęcia zrobione z lotu ptaka – to doskonale widać, że jest to najgęściej zabudowana cześć słynnego pałacu. Porównanie tego miejsca do labiryntu nie jest nad wyraz. 

Fot. ulotka Topkapi Sarayi Müzesı- plan muzeum

 

Wokół trzech dziedzińców: Dziedzińca Eunuchów, Dziedzińca Żon i Konkubin oraz Dziedzińca Valide Sultan (matki sułtana), najważniejszego miejsca w haremie, koncentrowało się około trzysta komnat, z których można zwiedzić tylko kilkanaście. Jeżeli mamy mało czasu, warto przejść szybko przez pomieszczenia sług, halabardzistów, kuchnie /od wejścia po schodkach w dół/ - aby mieć czas na te najwspanialsze komnaty. Wstęp jest dodatkowo płatny, ale warto tu wejść. 

 

fot. pixabay

Harem znajduje się na zachód od drugiego i trzeciego dziedzińca Pałacu Topkapi. Wchodzimy do niego koło Wieży Sprawiedliwości przez Bramę Powozową. Jeżeli mamy dużo czasu schodzimy na dół i zwiedzamy najniższy poziom sułtańskiej piramidy.

 Brama Powozowa – wejście od strony drugiego dziedzińca.

 

Pokój z fontanną zwany także „przedsionkiem z Şadırvan” (sofa Şadırvanlı),  Przestrzeń ta służyła jako hol wejściowy do haremu; było strzeżone przez eunuchów. Do tego miejsca prowadzą Büyük Biniş (wielkie wejście) i Şal Kapısı (brama szalowa ), które łączą harem, prywatny ogród, meczet eunuchów i wieżę sprawiedliwości. Ściany są pokryte ceramiką z Kütahya z XVII  wieku. 

 

W Meczecie Czarnych Eunuchów na XVII-wiecznych kafelkach znajdują się wizerunki Mekki.

 

Mihrab Meczetu Czarnych Eunuchów

 

Fontanna, od której pochodzi nazwa tego pokoju, została przeniesiona do komnaty Murada III.

 

Dziedziniec Czarnych Eunuchów (Harem Ağaları Taşlığı),

Kolejne drzwi prowadzą na „dziedziniec czarnych eunuchów” z ich mieszkaniami po lewej stronie. Pomieszczenia na wyższych kondygnacjach przeznaczone były dla nowicjuszy, a te od strony dziedzińca zajmowali eunuchowie pełniący funkcje administracyjne. 

 

 Na końcu dziedzińca znajduje się mieszkanie głównego zarządcy czarnych eunuchów (Kızlar Ağası), czwartej najważniejszej postaci w oficjalnym protokole. 

 

Pod portykami z cennymi płytek z XVII  i XVIII wieku i pozłacanymi sufitami znajdują się Szkoły Książąt (Musahipler Dairesi). 

 

Na drugim końcu dziedzińca znajduje się Główna Brama Haremu (Cümle Kapısi), oddziela harem, w którym mieszkała rodzina sułtana i konkubiny, od dworu eunuchów. Brama prowadzi do wartowni (Nöbet Yeri) z dwoma gigantycznymi pozłacanymi lustrami -  z którą połączone są trzy główne sekcje haremu.

 przedsionek kopułkowy z łukami.

Wąski korytarz po lewej stronie prowadzi do mieszkań odalisk (białych niewolnic ofiarowanych sułtanowi - niekoniecznie w znaczeniu nałożnic). Zwykłe niewolnice mieszkały w salach zbiorowych. W salach tych znajdowało się od stu do dwustu posłań. Na dziesięć niewolnic przypadała jedna dozorczyni, która obserwowała je w dzień i w nocy. Odaliski podzielone były na grupy: halaik, kalfa, ikbal, gözde, valide sultan.

 

Nawet wśród żon były podziały i pierwsza z nich nie musiała być z sułtanem najdłużej. Pierwszą Baş Kadın była ta, która w danym momencie miała największe znaczenie i wpływ. Od Sulejmana Wspaniałego, który poślubił niewolnicę - Roksolanę (Hurrem)– zaczęto stosować tytuł Haseki Sultan, który wynosił daną kobietę ponad inne. Haseki stawała się drugą z najważniejszych kobiet w haremie. Było to wyjątkowe wyróżnienie, które wiązało się z wieloma przywilejami, a często i odejściem od tradycji. Ostatnią haseki był Rabia Sultan, haseki sułtana Ahmeda II. Po jej odejściu w 1695 r. tytuł nie był już nadawany żadnej z sułtańskich żon i został zastąpiony niższym tytułem Kadin /żona/.

 

korytarz Hammamu Valide

Wróćmy jednak do zwiedzania Haremu.
 

Przejście konkubin prowadzi na Dwór konkubin i żon – kamienny dziedziniec. Jest najmniejszym dziedzińcem haremu. Dziś wygląda bardzo surowo, ale kiedyś ozdobiony był mnóstwem kwiatów w donicach. 

 

Otoczony arkadami, posiada łaźnię turecką (Cariye Hamamı), pralnię, dormitoria, mieszkania prawowitych żon z widokiem na Złoty Róg i mieszkania podległych im kalf. Został zbudowany około 1585 roku za czasów Murada III. Wszystkie żony, które urodziły sułtanowi dziecko, mieszkały w komnatach otaczających dziedziniec. Każda żona miała najczęściej trzy pokoje, kominek i wyłożone kafelkami ściany. Z tą ilością różnie jednak bywało. Niższy poziom służył jako sale dla niewolnic służebnych.

 

Środkowe wyjście prowadzi do Dziedzińca Valide Sułtan Validated Sultana's Court ( Valide Taşlığı ), najważniejszego miejsca w haremie. Zdobiły go kolumny z bogato zdobionymi ornamentami. Ściany jak w wielu innych miejscach były ozdobione wspaniałymi kaflami. 

 

Na środku znajdowała się marmurowa fontanna z XVI wieku. Klasyczny układ dziedzińca, w typie dwu-kondycyjnego domu osmańskiego. Powstały one jako pierwsze po przeniesienie haremu ze Starego Pałacu, były odnawiane po pożarze w XVII wieku. Od strony Złotego Rogu znajdują się Komnaty Wielkiego Sułtana i Łaźnie Sułtańskie. Od strony Dziedzińca Konkubin znajdują się apartamenty mistrzów i czeladników oraz Apteka Haremu.

 

Tylko kilka pokoi jest otwartych dla publiczności: jadalnia w górnej galerii, sala recepcyjna i sypialnia z małym pokojem do modlitwy oddzielonym kratką. Na szczególną uwagę zasługuje Salon Valide Sultan z pięknymi XIX-wiecznymi malowidłami ściennymi z bukolicznym widokiem na Stambuł. Artysta ukazał pejzaż przedstawiający przejażdżkę po wodach Bosforu, zobaczymy drzewa, łodzie zapełnione kobietami, ale bez mężczyzn. Wiadomo – sułtan nie znosił konkurencji. 

Przejście prowadzi przez łaźnie (Hünkâr ve Vâlide Hamamları) do kwater sułtana.

 

Łaźnie sułtańskie: podwójne łazienki, które pochodzą od końca XVI wieku i składające się z kilku części. Zostały one urządzone w stylu rokoko w XVIII wieku. Obie łaźnie mają taką samą strukturę, składającą się z caldarium, tepidarium i frigidarium (chłodne, ciepłe i gorące zabiegi). Każde pomieszczenie jest doświetlone światłem z kopuły z wyciętymi otworami w kształcie gwiazd. 

 

Podłoga pokryta jest białym i szarym marmurem. Charakterystycznym elementem jest marmurowa wanna z ozdobną fontanną i złotą metalową kratą znajdująca się w caldarium. Złota krata miała chronić kąpiącego się Sułtana przed próbami zamachu. Łaźnie sułtana były kiedyś ozdobione wysokiej jakości płytkami İznik, które po pożarze częściowo wykorzystano ponownie w meczecie. Od tego czasu króluje tu marmur i perfumowana woda.

 

Imperium Osmańskie było cywilizacją wody. Bardzo ważna była kultura fontann, łaźni i sprzątania. Łaźnia Sułtańska nie jest jedyną łaźnią w Haremie, ale była jedną z najbardziej luksusowych.
 

Idąc w prawo korytarz prowadzi nas do Złotej Drogi (Altınyol) i dalej, do Kwater Sułtana.

 

Centralnym miejscem haremu była Sala Przyjęć Sułtana (Sofa Sułtana). To sala, zwana ze względu na swój rozmach Imperialną, była bardzo przestronnym miejscem (34m dł. i 20 m szer.), a imponująca kopuła potęgowała efekt. 

 

Ściany wypełnione były ozdobnymi wersetami Koranu i hadisów oraz zdobnymi płytkami m.in biało - niebieskimi /wokół tronu/ z Delft w Holandii.  Komnata została wyraźnie podzielona łukiem na dwie części. Służyła jako oficjalna sala przyjęć w gronie rodzinny. Nie zapominajmy, że była to specyficzna, ale jednak rodzina Padyszacha. Ta rodzina nie ograniczała się do powiązań krwi, ale obejmowała cały dom królewski, składający się w większości z niewolników. Najczęściej tylko dzieci Sułtana były wolnymi osobami. Wyjątkowo dotyczyło to sułtańskich żon, w tym samej Valide Sultan. 

Wnętrze odbudowane po pożarze w 1665 r. zdobią kafle sprowadzone z Delft w Holandii.

Panujący Sułtan przyjmował tu swoich powierników, gości, matkę, pierwszą żonę, konkubiny i dzieci. W obecności członków wielkiej rodziny odbywały się pokazy, przedstawienia oraz akty poddaństwa podczas świąt religijnych i wesel. Gdy zjawiał się ktoś z zewnątrz – budowano specjalne drewniane przepierzenie, za którym siedziały kobiety z Haremu.

Do dziś zachowały się dwie olbrzymie, chińskie wazy stojące po bokach sułtańskiego baldachimu. Wokół stojącego pod nim tronu zasiadała hierarchicznie społeczność Haremu. A pod sąsiednim, zdobnym balkonem zajmowały miejsce odaliski grające w orkiestrze. Tancerki najczęściej występowały na środku.

 

 

Następna jest Prywatna Komnata  Ahmeda I (I. Ahmed Has Odası), zbudowana w 1608 roku. Zawiera głównie ściany wyłożone płytkami Iznik z wnękowymi szafkami i okiennicami inkrustowanymi masą perłową, szylkretem i kością słoniową. Sala należy do jednych z bardziej kameralnych.

Pokój prywatny Murada III (III. Murad Has Odası) zachował swoje oryginalne wnętrze, jest najstarszym i najpiękniejszym pomieszczeniem w Haremie. Został zaprojektowany przez samego mistrza Mimara Sinana i pochodzi z 1578 r.

 

kopuła o szerokości 11 metrów

 

 Jego kopuła jest nieco mniejsza niż kopuła Sali Imperialnej. Jest ozdobiony płytkami İznik w kolorze niebieskim, białym i koralowym. Arabeskowe wzory kopuły zostały ponownie pozłocone i naniesione na czarno – czerwone tło. Kopuła spoczywa na czterech łukach. Motywy roślinne wzmacniają pomarańczowe lamówki z lat 70. XVI w. Cały pokój otacza biały Ayetel Kursi na niebieskim tle /pas z ceramiczną kaligrafią 255 wersetu o tronie/. Werset zawiera słowa o tym, że nic i nikt nie może być porównywalny z Allahem.

 

 

 

 Duży kominek ze złotym kapturem (ocak) stoi naprzeciw trzypoziomowej fontanny (çeşme), starannie ozdobionej wielobarwnym marmurem. 

 

 

Odrestaurowana trójkondygnacyjna marmurowa fontanna została zaprojektowana tak, aby wydawać szum kaskadowej wody i utrudniać podsłuchiwanie rozmów sułtana. Została ona przeniesiona tu z Holu z Fontanną (Şadırvanlı Sofa). 

 

 

Dwa pozłacane miejsca do siedzenia z baldachimem to późniejsze dodatki z XVIII wieku.

 

Można stamtąd wejść do tzw. Pokoju Owocowego Ahmeta III (Yemiş Odası), jednak w niej nie byłam. Cała stolarka, ściany zostały ozdobione motywami owoców. Prawdopodobnie był używany do posiłków. 

Otwiera się na korytarz biegnący wzdłuż skrzydła książąt koronnych (Kafes).

 

 Podwójny Pawilon – dwa, bliźniacze apartamenty książąt /tzw. Złota Klatka/, były wykorzystywane jako prywatne pokoje książąt koronnych od XVIII  wieku. Sufit nie jest płaski, ale stożkowy, w stylu kiosku. Przypomina tradycyjne namioty pierwszych Osmanów. 

 

W namiotach tych nie było wysokich mebli, tylko kanapy ustawione wzdłuż ścian. Podłoga pokryta jest dywanami. Pokoje te posiadają wszystkie cechy stylu klasycystycznego, stosowanego w innych częściach pałacu. Od początku XVII wieku, książęta mieszkali w haremie i tu się uczyli administrowania. Niestety obniżyło to ich poziom samodzielności w zarządzaniu imperium.

 

Dziedziniec Faworyt (Gözdeler / Mabeyn Taşlığı ve Dairesi) to ostatnia część Haremu i jednocześnie największy z dziedzińców. Przestrzeń otoczona Podwójnymi Pawilonami, Apartamentem İkballer i Apartamentem Mabeyn. Wychodzi na duży basen /żeby go zobaczyć trzeba wyjrzeć za murek/ i „bukszpanowy ogród” (Şimşirlik Bahçesi) tego ostatniego nie widziałam. Budynek po prawej został zbudowany przez Osmana III w 1754 roku, a drugie piętro dobudowane przez Abdülhamida I w latach 70. XVIII wieku. Abdülhamid I mieszkał w budynku wraz ze swoim haremem. Komnaty wykończone są stolarką rokokową.

 

Ostatnim pomieszczeniem na trasie Haremu jest Meczet Haremu (Harem Mescidi). Został zbudowany w XVII wieku jako sala modlitewna dla królowej matki, córek sułtana, pierwszej małżonki i starszych kobiet z Haremu. Meczet w korytarzu Złotej Drogi, przylega do meczetu Aghalar na dziedzińcu Enderun.

 Czerwony dywan ma oczywiście wzory z tulipanów.

Od Meczetu złotą bramą można dojść do bramy wychodzącej na Trzeci Dziedziniec Pałacu. Ale za nim wyjdziemy trzeba wspomnieć o poziomie minus. To taka moja, umowna nazwa. Przy Bramie Powozów możemy zejść schodkami i dostać się do pomieszczeń sług niższej rangi. Mniej tu przepychu, ale obejrzymy harem od przysłowiowej kuchni.

 

Znajduje się tu Dziedziniec Zülüflü Baltacılar'ın w klasycznym, osmańskim stylu, który otaczają: pomieszczenia sypialne halabardzistów z warkoczykami (Zülüflü Baltacılar Koğuşu) znajdujące się na końcu Sułtańskich Stajni, szpital konkubin, koszary, meczet Beşır Agi, łaźnie tureckiej i palarnia. 

 

W przeciwieństwie do reszty pałacu, ta część została wykonane z drewna, pomalowana na czerwono i zielono. Farba i drewno używane są tutaj jako główny materiał dekoracyjny. Choć płytek też nie brakuje. 

 

Koszary halabardystów są dwupoziomowe, na górze spali weterani. Ściany zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz są ozdobione pięknymi płytkami Iznık, a na jednym końcu znajduje się kominek. Jedyny kompleks w Pałacu Topkapi, który przetrwał niezmieniony od XVI wieku. 

 

Zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz kompleksu znaleziono pobożne inskrypcje dotyczące różnych funkcji halabardników i utrzymania różnych kwater.

 

„Fontanna Baba” i „Fontanny Sıra (krany do ablucji)  

 Na końcu dziedzińca za meczetem znajduje się hammam.

 

Palarnia  z małym żarzącym się paleniskiem i długimi fajkami.

 

 

Pomieszczenia gospodarcze, kotłownie i inne przeze mnie niezidentyfikowane.

 

A nawet rampa - tajna droga w cieniu Wieży - umożliwiająca dostarczenie potrzebnych produktów i wyjście z pałacu cichaczem.

„Rampa konna” używana przez sułtanów przy opuszczaniu pałacu incognito

 

Poziomy pałacu widziane z najniższych kondygnacji. Niniejsze zakamarki zostały otwarte dla zwiedzających gdzieś na przełomie 2019/2020 roku. Nie wiele osób tu zagląda.

Czas skończyć przygodę w Haremie, w oddzielnym mieście pałacu. Spróbujmy jeszcze rozwikłać kwestie przenoszenia haremu ze Starego Pałacu do Nowego. Pierwsze budynki, które dziś odnajdujemy w przestrzeni Haremu powstały już za budowniczego pałacu Mehmeta Zdobywcy. Jednak nie należały wtedy do oficjalnego Haremu. Dopiero po śmierci matki Sulejmana Wspaniałego - Valide Sultan Hafsy w 1534 roku, jego ukochana branka z Rohatynia - Haseki Hürrem zdołała wykorzystać fakt pożaru i przeniosła się z dziećmi do Topkapi. Została w nim długu, w dużej mierze ze względu na chorobę najmłodszego księcia Cihangira. Nie oznacza to, że harem oficjalnie przeniósł się do Topkapi. Według tureckich źródeł m.in. w publikacji Ali Kılıçkaya - spotykamy się z zapisem, że po odbudowie Starego Pałacu w 1541 roku Harem tam wrócił. Zaś pomimo usilnych starań o połączenie pałaców sama Haseki Sultan Hürrem zmarła w Starym Pałacu. Przeprowadzka całego haremu nastąpiła za czasów wnuka Sulejmana i Roksolany - sułtana Murada III i Haseki Safiye w 1574 roku. Szesnaście lat po jej śmierci. Potwierdzają to najstarsze pomieszczenia w Haremie - choćby Komnata Murada III. Ta wersja wydaje mi się najbardziej prawdopodobna. 

 

Wychodzimy przez drugie wyjście „Kuşhane Kapısı” na Trzeci Dziedziniec.Wracamy przez kolejne dziedzińce, aby przez wejściem przyjrzeć się na spokojnie wyjątkowej fontannie.

Fontanna Sebil Ahmeda III - najpiękniejsza z rokokowych fontann Stambułu, zbudowana 1728r. Kwadratowa, bogato dekorowana budowla zwieńczona dachem z pięcioma kopułkami.

Fontanna utrzymana jest w stylu rokoko. Ozdobiono ją złotymi ornamentami, motywami kwiatowymi oraz wzorami zaczerpniętymi ze sztuki islamu. 

 

Nisze na każdej z czterech fasad mają kształt mihrabów, które ozdobiono płaskorzeźbami i kwiatowymi motywami oraz zamontowano w nich fontannę z wodą do picia. Woda jest dostarczana z ośmiobocznego basenu wewnątrz kiosku. Nad fontannami i niszami na każdej fasadzie znajdują się duże kaligraficzne tablice z niebieskimi i czerwonymi kafelkami. Na każdej płycie widnieją strofy 14-wierszowego wiersza poświęconego wodzie. Należy je czytać przeciwnie do wskazówek zegara, zaczynając od północnej ściany fontanny.

Wychodząc z pałacu na prawo możemy zobaczyć pięknie zdobioną Bramę Wielkiej Porty. W głębi ciągnie się uliczka z domami w stylu osmańskim. 

Przydatne informacje:

W sezonie letnim Topkapi Sarayi Müzesı otwarte jest od 9:00 -18:00, kasy zamykane są pół godziny wcześniej. 

Cena biletu jest inna dla obywateli Turcji, a inna - wyższa dla cudzoziemców.

Na cenę ma też wpływ czy wchodzimy indywidualnie czy grupowo oraz czy chcemy dodatkowo zwiedzać Kościół św. Ireny czy Harem. 

Ze względu na kolejki najlepiej kupić bilet przez internet.

Najlepiej zarezerwować sobie cały dzień. Minimalny czas potrzebny na pobieżne zobaczenie wszystkiego to ok. 3 godziny. Na sam Harem należy zarezerwować pół godziny. Pod warunkiem, że nie chcemy robić zdjęć.

Do Sanktuarium Płaszcza Proroka należy być ubranym jak do meczetu, kobiety obowiązkowo chusty.

W skarbcach i innych sala z ważnymi kolekcjami nie wolno robić zdjęć.

 

Coś do poczytania, kobiecym okiem:

• Solmaz Kâmuran: „Kirâze”
• Jerzy Siemisław Łątka: "Tajemnice haremów”
• Wiesława Michalska-Krajewska: "Tajemnice haremu. Kobieta w świecie islamu.”
• Theresa Revay: "Na drugim brzegu Bosforu".
  

Warto odwiedzić też blogi:

• Styk kultur 
• Turcja w Sandałach

Więcej o Stambule znajdziesz na moim blogu Stambulskie impresje , zaś detale Hagi Sophii znajdziesz Hagia Sophia - drogocenna perła...