Kapliczki i krzyże przydrożne.

Kiedy w sercu maj ... to ponoć kalendarz niestraszny. Ciekawe czy wszyscy się z tym zgadzają. Dla mnie maj to przede wszystkim kwiaty, szmaragdowa zieleń i kapliczki.

"W niebie nie ma komputerów
postęp nie popędza -
wszystko po staremu
ta sama kapliczka serca ."
 /Jan Twardowski, 1998/
  

Przydrożne kapliczki umajone, ukwiecone oraz figury świętych czy krzyże są niczym świadkowie historii, niby niemi, a pełni wymowy. W nie jednym miejscu przeczytamy, że stanowią trwały, a jakże charakterystyczny element krajobrazu. Dla wielu są znakiem wiary. Od zawsze dawały i dają nam nadzieję, wskazują drogę, przypominają, że czeka nas wieczność, a tu na ziemi jesteśmy tylko wędrowcami. Jest ich wiele, rożnego formatu, skromnych, zniszczonych zębem czasu, ale i nowych, ładnych czy brzydkich. Co ciekawe spotkamy je zarówno na rozdrożach, w lasach, na polach, ale i w miejskich bramach, na elewacjach kamienic, na podwórkach i w ogrodach. Z racji ich dość powszechnego występowania - ten wpis będzie się rozrastał, przybierał formę albumu, aktualizowanej kolekcji. Ale poznamy też popularnonaukowe spojrzenie na ich funkcje. 

Kapliczki to niewielkie formy architektoniczne, które można spotkać w całej Europie. W Polsce występują bardzo licznie i są ważnym elementem naszego krajobrazu kulturowego.

  

Kapliczki mają przeróżne formy. Od małych, prostych, drewnianych skrzyneczek, po murowane, niewielkich wymiarów świątynie.

 

 

 

Te „małe pudełeczka z daszkiem” spotkać można wszędzie – na ścianach domów, 

 

 

we wnękach,
 

 

na słupach przydrożnych, 

 

 

 

 

 

na drzewach, 

 

 

 

nad wodą, 

 

 

 

w lesie,

 

 

 w bramach,

 

warszawskich kamienic

w bramach Krakowa, Rovinji, czy w Porto...

Brama jest symbol przejścia z jednego stanu w drugi. Najczęściej chodzi o dobro i zło, życie i śmierć. Brama jest znakiem granicy, otwartej lub zamkniętej. Stąd obecność kapliczek wydaje się być uzasadniona.

na Bramie Dubrownika - patron miasta św. Błażej

brama do historycznego bazaru w Porto - i woskowe wota

i kaplica w słynnej Ostrej Bramie

 w miejskich podwórkach - kapliczki wolnostojące i naścienne.

w mieście

 

w kreteńskiej Sitii

w Szczebrzeszynie słupowa kapliczka z datą 1655 r.

stylizowane na groty

 

 

w otoczeniu świętych

 są dosłownie wszędzie.

Funkcje kapliczek i krzyży przydrożnych:

1. Ochrona przed nieszczęściem w otwartym terenie. Kiedy ludzie udają się w podróż przechodzą z rejonu oswojonego, przyjaznego (dom, zagroda, sad za domem, pole koło domu) do sfery nieznanej, pełnej niespodzianek i zjawisk wzbudzających lęk. Aby zmniejszyć niepewność kroków oraz ujarzmić strach przed nieznanym, rozglądają się czy w pobliżu nie ma znaku, który jest rozpoznawalny i akceptowany. Takim znakiem może być kapliczka, krzyż lub figura.

 

2. Zapobieganie zarazie oraz ostrzeganie przybywających do miasta lub wsi przed panującą epidemią.  Krzyż drewniany - Karawaka - miał chronić przed zarazą (morowym powietrzem). Nazwa pochodzi od miejscowości Caravaca, w Hiszpanii, gdzie po raz pierwszy postawiono krzyż z dwoma ramionami. Kiedy pojawił się krzyż ostrzegający podróżnych przed zarazą, mieszkańcy przestali umierać. Wieść o cudownej mocy krzyża szybko rozeszła się po całej Europie. Do Polski trafiła wraz z pielgrzymami wracającymi do domu z Santiago de Compostela. W niektórych regionach Polski uważano, że krzyż z drzewa ściętego w nocy i zrobiony przed świtem ma moc powstrzymujący zarazę.

 

3. Element krajobrazu kulturowego.

4. Element manifestacji pobożności (przynależności religijnej).

Zamek krzyżacki w Malborku - manifestacja maryjności zakonu

 

5. Miejsce wspólnej modlitwy podczas obrzędów religijnych wykonywanych poza kościołem (np. podczas procesji Bożego Ciała, święcenia pól, podczas nabożeństw majowych, w czasie wyprowadzania zwłok z domu na cmentarz kondukt żałobny zatrzymuje się przy ostatniej kapliczce, na skraju wsi i tam się żegna ze zmarłym).

Ten jest Kielich Krwi Mojej

MATKO BOSKA

NIE OPUSZCZAJ NAS  1917r.

WSZYSTKA NADZIEJA NASZA U BOGA
O MATKO PSZYCZYN SIĘ ZA NAMI

 

6. Znak topograficzny – pokazuje drogę wędrowcom. Takie znaki mają za zadanie, nawet obowiązek (w odczuciu wędrowca), chronić ludzi na obcym terytorium, przeciwdziałać nieszczęściom, a nawet prowadzić do celu (choćby w podświadomości wędrowca).

 

u wejścia do Kanału Korynckiego

7. Miejsce pamięci o zmarłych.

Trzy krzyże na cześć powstańców 1863 r. postawiono we wsi Osoczniki - Grodzieńszczyzna

 

8. Miejsce upamiętniające pochówek samobójców (samobójcy nie mieli prawa być pochowani na poświęconym cmentarzu. Ich pamięć czczono przy krzyżu, pod którym byli pochowani).

9.  Miejsce, gdzie grzebano skazanych przestępców (na rozstaju dróg ustawiano szubienicę i tam wykonywano wyroki).

 

Męczennicy z Pratulina

 

10. Element wotywny ustawiony w podzięce za dobre plony, lub inne zdarzenie (np. wyzdrowienie). 

 

 

 

 

 

            

 lub za małżeństwo

 

11. Miejsce grzebalne uczestników walk narodowo-wyzwoleńczych (polegli podczas powstań). Miejsce o znaczeniu patriotycznym i edukacyjnym.

 

Data nie jest przypadkowa, gdyż w tym dniu miała miejsce łapanka - Niemcy wypędzili mieszkańców budynku na podwórko i chcieli ich rozstrzelać. Uratowała ich jedna z lokatorek, z pochodzenia Niemka, która wyszła za Polaka. Jej bracia służyli w SS na terenie Warszawy. Dzięki tym znajomościom udało jej się przekonać niemieckich żołnierzy, żeby oszczędzili lokatorów. W podziękowaniu za ten cud mieszkańcy ufundowali kapliczkę. W czasie Powstania Warszawskiego chowano tu poległych.

 

 

12. Kapliczki mają chronić ludzi przed wałęsającymi się po świecie (po miedzach) duchami i zmorami.

                                                                                           http://ethnomuseum.pl/blog/na-czas-zarazy/

 

 

 

Ze względu na podobieństwo pełnionych funkcji umownie zaliczamy do kapliczek krzyże przydrożne i tzw. figury. 

Krzyże przydrożne

 

roztoczańskie kapliczki- krzyże słupowe

Beskid Niski

 

malowane krzyże rusińskie

o każdej porze roku

 

spiski krzyż malowany i rzeźbiony

rzeźbiony krzyż z regionu Maramuresz

 

 Krzyże na szczytach gór

 

Góra Srd nad Dubrownikiem.

Tarnica - krzyż papieski

Tysiące szczytów pną się do góry, na wielu z nich stoją krzyże. Krzyż to znak zbawienia, na którym ujawnia się największa Miłość. W górach, to często też znak pokory człowieka względem tego co go otacza, a co z góry doskonale widać...

Smerek

właśnie tam [w górach] w surowej ciszy i pierwotnej samotności, można Go łatwiej spotkać, poznać i przeżyć. /"Mistyka Gór", ks. Roman E. Rogowski/

 

Figury:

 

Figuralne przedstawienie św. Trójcy - Czerwony Klasztor, Słowacja

 

Mała architektura sakralna miała też chronić. Wśród najbardziej hołubionych w Polsce świętych byli Święty Jan Nepomucen i Florian.

 

Kaplica św. Floriana w Wetlinie

 

Bardejowski św. Jan Nepomucen

 Kapliczka to mała kaplica. Obiekt kultu o małej kubaturze. Brzmi poważnie, ale znamy też powiedzonko: małe jest piękne.

 

 

Wiejskie kapliczki przydrożne świątynie,
Wiele urody i ciepła z was płynie.
Jedna kucnięta wśród świerków wiekowych,
Inna wśród krzewów lub dziadków dębowych.

Wśród pól porosłych mym powszednim chlebem,
Są pośrednikiem między ziemią -niebem.
Każdej historie są jak ludzi, różne,
Jak święte znaki stawiają podróżne.
Stacje zadumy i krótkiej modlitwy,
Inne są miejscem tu stoczonej bitwy.
Miejscem spoczynku wielu tam poległych,
Naszą pamięcią o czasach odległych,
Są dziękczynieniem spełnionego cudu,
Lub śmierci nagłej, znakiem wiary ludu.
Wspierana piękną modlitwą majową,
Prośbą "zmiłuj się", modlitwą czerwcową,

Tu po codziennej ciężkiej pracy ludzi,
Serce zmęczone lud do Boga budzi,
I mu dziękując ręce w górę wznosi,
Za dziś dziękuje, a o jutro prosi.

Polskie kapliczki umajone latem,
Barwne i cudne, ubarwione kwiatem,
Otoczon zewsząd grajkami polnymi,
Jego chórami ptakami leśnymi.
Zewsząd się niesie głośne ptactwa granie,
Na chwałę Bożą, kwilenie,śpiewanie,

 

 

 

Zimą zaś w senne dnie i długą nocą,
Wpatrują w niebo, gdy gwiazdy migocą,
Okryte śniegu puszystą pierzyną,
Czekają pewne, że dni głuche miną,
Początkiem maja lub też wczesną wiosną,
Usłyszą pieśni modlitwę radosną.

/Józef Bieniecki/

 

 

.